सांगलीच्या विवेक पाटील यांची केळी पिकाची यशोगाथा
केळी पिकाची लागवड महाराष्ट्रात मोठ्या प्रमाणावर केली जाते. हे पीक वर्षभर चांगले उत्पन्न देणारे असून, अनेक शेतकऱ्यांच्या अर्थकारणात महत्त्वाची भूमिका बजावते. मात्र, रासायनिक खतांच्या वाढलेल्या किमती, मजुरीचा खर्च, बुरशीनाशकांचे वाढते दर यामुळे पिकातील नफा मोठ्या प्रमाणात घटला आहे. त्यातच अवकाळी पाऊस आणि वादळ-वाऱ्यांमुळे हे पीक वाचवणे आव्हानात्मक ठरत आहे.
अशा परिस्थितीत काही प्रगतिशील शेतकऱ्यांनी आपल्या छोट्या जमिनीवर भरघोस उत्पादन घेतले आहे. त्यापैकी एक म्हणजे किरण जाधव, राहणार बाचनी, जिल्हा कोल्हापूर. मेहनती आणि प्रगतिशील शेतकरी म्हणून ओळखले जाणारे किरणभाऊ यांनी मागील वर्षी जी-नाईन जातीच्या केळीची लागवड केली होती.
सेंद्रिय शेतीचा महत्त्वाचा प्रयोग
या प्लॉटमध्ये सेंद्रिय कर्ब वाढवण्यावर विशेष भर दिला गेला. सेंद्रिय कर्ब म्हणजे पाला-पाचोळा किंवा शेणखत कुजल्यावर तयार होणारा घटक. यामुळे जमिनीची सुपीकता टिकून राहते आणि पिकांना पोषण मिळते.
शेतीच्या तब्बल ३० गुंठे क्षेत्रावर पाच दिवस मेंढ्या बसवून जमिनीस योग्य ते खत मिळवून देण्यात आले. त्यानंतर चार डबे शेणखत टाकून केळीची लागवड केली.
खतांचे नियोजन आणि आंतरपीकाचे फायदे
- लागवडीनंतर १०:२६:२६ – १५० किलो आणि डीएपी – १०० किलो बेसल डोस म्हणून वापरण्यात आले.
- उन्हाळ्यात तापमान वाढल्याने झाडांवर उष्णतेचा ताण जाणवत होता. यावर उपाय म्हणून भुईमुगाचे आंतरपीक घेतले. त्यामुळे जमिनीत गारवा निर्माण झाला.
- काही रोपांना उष्णता सहन झाली नाही, त्यामुळे त्या ठिकाणी नवीन रोपे पुन्हा लावण्यात आली.
जमिनीतील जिवाणू खतांचा वापर
पीक योग्य प्रकारे वाढण्यासाठी जीवाणू खतांचा वापर नियोजनबद्ध केला गेला. यात
- नत्र स्थिर करणारे जीवाणू
- स्फुरद विरघळणारे जीवाणू
- पालाश उपलब्ध करून देणारे जीवाणू
- सूक्ष्म अन्नद्रव्ये पुरवणारे जीवाणू
- सिलिकॉन उपलब्ध करून देणारे प्रभावी जीवाणू
यामुळे जमिनीतील नैसर्गिकरित्या असलेल्या २८% सिलिकॉनचे विरघळणे सोपे झाले. विशेष म्हणजे, बाजारातील Silica खतांचा वापर न करता नैसर्गिक सिलिकॉनचा वापर केला. यामुळे पानांची रुंदी वाढली आणि प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रियेतून अधिक साखर तयार होऊन ती खोडात साठली. परिणामी, झाडांचा बुंधा जाड झाला आणि पीक जोरदार वाढले.
भरणीसाठी खत व्यवस्थापन
भरणीच्या टप्प्यावर
- १२:३२:१६ – १५० किलो
- ३ पोती युरिया आणि ३ पोती एमओपी
यांचा वापर करण्यात आला. तसेच, ठिबक सिंचनाद्वारे वेळोवेळी विद्राव्य खतांचा पुरवठा केला गेला.
दोन काढणींचे नियोजन
सहा महिन्यानंतर एक सशक्त कोंब सोडून इतर सर्व कोंब काढून टाकण्यात आले. यामुळे पहिल्या घडाची काढणी होईपर्यंत दुसऱ्या कोंबाला सहा महिन्यात फळ येईल, असे नियोजन करण्यात आले.
उत्पादनातील यश
या काटेकोर नियोजनामुळे काही झाडांना ४२ किलो वजनाचे घड आले, तर सरासरी ३५ किलोचे घड तयार झाले. एकरी ३० टनांचे भरघोस उत्पादन मिळाले. उन्हाळ्यात काही झाडे तग धरू शकली नाहीत, तरीही मेहनत आणि जिद्दीच्या जोरावर किरणभाऊंनी उत्तम उत्पादन घेतले.
निष्कर्ष
प्रगतिशील शेतीतून कष्ट आणि योग्य नियोजन केल्यास उच्चांकी उत्पादन घेता येते, हे किरणभाऊंनी सिद्ध केले. त्यांचे हे यश इतर शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायी आहे.
विवेक पाटील, सांगली
📞 ९३२५८९३३१९